Mukadimah
Menurut Zaaba, peribahasa ialah susunan kata yang pendek dengan makna yang luas, mengandungi kebenaran,
sedap didengar dan bijak perkataannya. Manakala peribahasa tradisi pula
merujuk kepada peribahasa yang digunakan dalam pertuturan seharian atau secara
bercetak sebelum tarikh kemerdekaan. Peribahasa moden pula merujuk yang dicipta
selepas tarikh tersebut. Peribahasa merupakan sebahagian daripada bahasa kiasan
dalam budaya Melayu. Keindahan peribahasa merupakan cara sesuatu peribahasa itu
digunakan, yang membina minda. Menurut Zaaba lagi, peribahasa diertikan sebagai
segala susunan cakap yang pendek dan yang telah melekat di mulut orang ramai
semenjak turun temurun kerana sedap didengar dan perkataannya
bijak,ringkas,luas dan mempunyai maksud yang mendalam, dipakai akan jadi
sebutan-sebutan oleh orang sebagai bandingan, teladan dan pengajaran. Oleh
sebab itu,apa yang dikatakan mengandungi segala sifat-sifat peribahasa yang
telah disebutkan. Walhal kesemua itu ialah cakap-cakap bijaksana yang ringkas
yang telah terbeku dari beberapa zaman dan telah masyhur terpakai pada mulut
orang ramai, dan kadangkala diumumkan namanya "perkataan orang
tua-tua" sahaja.
Peribahasa juga digunapakai untuk membuat dan menghiasai karangan atau percakapan dan menguatkan tujuan karangan atau sesuatu percakapan. Di samping itu, peribahasa juga boleh dijadikan pedoman hidup kerana maksud dan isinya yang benar dan luas. Peribahasa, seperti yang sudah diketahui umum, merupakan satu daripada cabang sastera lama, bukan sahaja bagi bangsa Melayu tetapi juga bagi hampir semua bangsa di dunia. Sebelum ada undang-undang yang mengawal perilaku hidup manusia bermasyarakat, orang bijak pandai dalam sesuatu bangsa pada zaman itu telah mencipta beberapa petua, nasihat atau petunjuk sebagai peraturan tatatertib pergaulan dan hubungan sesama manusia. Petua, nasihat dan petunjuk itu diambil daripada alam sekeliling, contohnya perangai dan sifat manusia itu sendiri, juga daripada sifat dan tabiat binatang, tumbuh-tumbuhan dan sebagainya.
 |
| Salah satu ungkapan peribahasa |
Tepatlah dikatakan bahawa peribahasa Melayu
mencerminkan ketajaman , ketelitian dan ketinggian masyarakat silam.
Justeru, kita perlu berbangga dengan koleksi peribahasa Melayu. Dr
Awang Sariyan , Ketua pengarah DBP melalui buku Tikaman Bahasa menyeru
kita agar berbangga dengan peribahasa kita sendiri. Menurut beliau, jika
tamadun bangsa China berbangga dengan koleksi kata-kata hikmah Kung Fu Tze,
Tamadun Yunani memiliki ungkapan Falsafah Socrates, Plato dan Aristotles,
bangsa Melayu tidak kurang hebatnya dengan ungkapan falsafah
dan kata hikmah yang terdapat dalam peribahasa. Menurut
beliau lagi peribahasa sangat istimewa kerana bukan sekadar memperkaya
khazanah bahasa bahkan memancarkan pandangan hidup, nilai, sikap, cara berfikir
dan kepekaan akal budi masyarakat pengguna bahasa itu.
Jenis-jenis
Peribahasa
1. Simpulan Bahasa
Simpulan bahasa merupakan ungkapan yang telah mantap dan mempunyai maksud yang khusus. Simpulan bahasa adalah kata-kata ringkas atau rangkaian
perkataan yang dirumuskan dalam susunan tertentu yang membawa maksud tertentu.
Maksudnya terdapat daripada apa yang tersirat atau tersembunyi, bukan daripada
yang tersurat atau nyata. Ringkasnya, erti
simpulan bahasa berlainan daripada perkataan yang digunakan.
Simpulan bahasa mempunyai maksud yang berbeza daripada
makna harfiah kata-kata dalam ungkapan.
Ciri-ciri
Simpulan Bahasa:
Terbentuk daripada penggunaan
kata nama am:
anak buah, anak emas, buah tangan, lipas kudung.
Terbentuk daripada penggunaan
kata kerja:
ajak-ajak ayam, buat bodoh, pasang telinga,cakar ayam
Terbentuk daripada penggunaan
kata adjektif:
besar kepala, bodoh sepat,kecil hati, berat hati
Terbentuk daripada penggunaan
kata nama khas:
Abu Jahal,Mat Jenin,Pak Kaduk
Terbentuk daripada nilai
kepercayaan:
air pinang, batu buyung, makan bulan
Menurut Za'aba,
terhasilnya simpulan bahasa adalah dengan berdasarkan empat perkara iaitu:
Daripada perbandingan atau
kiasan dengan cerita yang masyhur.
Contoh: Abu Jahal, Mat Jenin, Lebai Malang dan
sebagainya.
Daripada benda
atau kejadian yang berlaku di sekelilingnya
Contoh: mandi kerbau, mata duitan, kutu embun dan
sebagainya.
Daripada kepercayaan orang
ramai
Contoh: harimau berantai, buruk siku, dimakan
bulan dan sebagainya.
Daripada kebiasaan
atau resaman bahasa.
Contoh: ada hati, gila bahasa, beri muka dan
sebagainya.
2. Perumpamaan
Perumpaan tergolong dalam peribahasa berlapis, iaitu
mengandungi makna tersurat dan tersirat.
Terdapat DUA
bentuk perumpamaan, iaitu:
a) Menyatakan perbandingan secara terang-terangan
b) Tidak menyatakan perbandingan secara terang-terangan.
Perumpamaan yang menyatakan perbandingan secara
terang-teranan didahului dengan kata-kata perbandingan seperti,
umpama, bagai, laksana, ibarat dan baik; manakala
perumpamaan yang tidak disebutkan perbandingan tidak didahului kata-kata
perbandingan tersebut.
Contoh perumpaan yang disebut
perbandingan
Seperti katak di bawah tempurung
Umpama kaca dengan permata
Bagai pungguk rindukan bulan
Ibarat air di daun keladi
Laksana katak diharung ular.
Contoh perumpamaan yang tidak
disebut perbandingan
Genggam bara api biar sampai jadi arang
Diberi betis hendak peha
Sehari selembar benang, lama-lama menjadi kain.
3. Bidalan
Bidalan ialah peribahasa yang
berfungsi sebagai nasihat. Bidalan mempunyai dua
lapis maksud. Bagaimanapun bidalan tidak didahului oleh kata sendi nama
seperti, bagai, laksana dan umpama.
Perbezaan antara bidalan dengan pepatah ialah
bidalan lebih kerap digunakan, mempunyai nilai, ilmu dan pengajaran sedangkan
pepatah lebih ringkas sifatnya dan tidak mempunyai pengajaran.
Contoh bidalan:
Malu berkayuh perahu hanyut, malu bertanya sesat jalan
Jika kail panjang sejengkal, lautan dalam jangan
diduga.
Terlajak perahu boleh diundur, terlajak kata buruk
padahnya.
Hujan emas di negeri orang,hujan batu di negeri
sendiri, baik juga negeri sendiri.
Sesat di hujung jalan, balik ke pangkal jalan.
4. Pepatah atau Perbilangan
Pepatah atau perbilangan mempunyai struktur yang
hampir sama dengan bidalan. Namun, perbilangan disusun berangkap-rangkap
seperti ikatan puisi.
Setiap rangkai pepatah terdiri daripada dua baris atau
lebih dan disebut satu demi satu seolah-olah orang sedang membuat perbilangan
atau perkataan.
Pepatah atau Perbilangan berkait rapat dengan adat
istiadat, undang-undang atau peraturan masyarakat.
Contoh:
Bulat air kerana pembentung, bulat manusia kerana
muafakat.
Hati manusia sama dicecah, hati gajah sama dilapah.
Cubit paha iri, paha kanan sakit juga.
Ditelan mati emak, diluah mati bapak.
Perbilangan adat merupakan susunan adat dalam bentuk
puisi yang mencerita dan menerangkan sesuatu dan berasal daripada
masyarakat Melayu Minangkabau (adat/peraturan). Perbilangan adat ini berasal
dan berkembang di daerah Minangkabau dan Palembang yang dikenali
sebagai 'Adat Minangkabau'.
Di Malaysia, perbilangan adat ini banyak diamalkan
oleh masyarakat di Negeri Sembilan, iaitu digunakan dalam Adat Pepatih.
Perbilangan adat ini diperturunkan dari mulut ke mulut, dari satu generasi
ke satu generasi.Perbilangan adat ini mengalami perubahan dan kesesuaian mengikut
keadaan dan zaman, seperti pada kedatangan Islam, perbilangan adat mengalami
penyesuaian dengan ajaran Islam seperti yang dibuktikan oleh perbilangan ini :
Adat bersendi hukum
Hukum bersendi Kitabullah
Kuat adat, tak gaduhkan hukum
Kuat hukum, tak gaduhkan adat
Ikut hukum, muafakat
Ikut adat muafakat
5.
Kata-kata Hikmat
Kata-kata hikmat merujuk kepada kata-kata pujangga, ulama atau orang bijak pandai. Kata-kata hikmat
dijadikan pedoman hidup dan percakapan umum. Bentuknya ringkas tetapi
mempunyai maksud yang benar dan dalam. Mengikut Kamus Dewan, kata hikmat atau
kata pujangga ialah perkataan orang bijak pandai yang mempunyai pengertian yang
tinggi. Ini bermaksid ungkapan yang berupa nasihat, panduan dan peringatan
serta dijadikan pedoman hidup, contohnya "bahasa menunjukkan
bangsa", "bersatu teguh bercerai roboh", "maju bangsa maju
negara" dan sebagainya. Zaaba juga menyebut tentang kategori yang sama
sebagai lidah pendeta yang didefinisikan sebagai perkataan yang bijak, pendek, sedap,
benar dan berisi.
Sumber:
No comments:
Post a Comment